La alfabetización digital en escolares del mundo actual

Un estudio mediante modelamiento multinivel

Tomás Urzúa Moreno

Curso electivo Análisis de datos multinivel. Facultad de Ciencias Sociales de la Universidad de Chile. 19 de junio de 2025

Introducción

Contexto

  • La creciente relevancia de lo digital en la vida social (Buckingham, 2008)
  • La figura del nativo digital y la presunción del conocimiento tecnológico (Eynon, 2010)
  • Existen brechas digitales respecto al uso y conocimientos de las tecnologías de información y comunicación (TIC) (Claro, 2010)

Más contexto

  • Las tecnologías digitales han irrumpido con fuerza en los procesos de enseñanza y aprendizaje de las escuelas (Sunkel et al., 2011)
  • La promesa de la tecnología en la educación como catalizador para la reducción de desigualdades (Claro, 2010)
  • Además de la disponibilidad de infraestructura tecnológica, es necesario considerar las habilidades que poseen las personas para desenvolverse con TIC

Relevancia

  • La alfabetización digital como competencia fundamental
  • Abarca habilidades técnicas, cognitivas y metacognitivas (Cuberos de Quintero et al., 2017; Walton, 2016)
  • “An individual’s ability to use computers to investigate, create, and communicate in order to participate effectively at home, at school, in the workplace, and in society” (Fraillon et al., 2013)

Factores asociados

¿De qué manera se relacionan los factores individuales y contextuales a nivel país en el logro de alfabetización digital de los estudiantes?

Hipótesis

Nivel 1:

\(H_1\): Ser mujer tendrá un efecto positivo sobre la alfabetización digital

\(H_2\): A mayor índice socioeconómico, mayor será la alfabetización digital

Nivel 2:

\(H_3\): A mayor PIB per cápita del país, mayor será su promedio de alfabetización digital

\(H_4\): A mayor Índice de Administración Digital, mayor será el promedio de alfabetización digital del país

Datos

Variables

var label n NA.prc mean sd range
1 alf_digital Puntaje de alfabetización digital 104991 0 491.16 91.68 724.7 (45.41-770.12)
2 aprendizaje_escuela Tareas relacionadas al aprendizaje online en la escuela 104991 0 49.95 10.04 54.99 (20.76-75.75)
3 autoeffgen Autoeficacia digital general del estudiante 104991 0 50.07 9.93 51.5 (26.62-78.12)
6 sexo Sexo de estudiante 104991 0 0.50 0.50 1 (0-1)
4 expcompu Experiencia con computador en años 104991 0 2.50 1.27 4 (0-4)
5 iiseb Índice Socioeconómico Internacional 104991 0 0.06 0.99 4.46 (-2.54-1.91)
Table 1: Variables nivel 1

Descriptivos

var label n NA.prc mean sd range
adm_digital Administración digital 31 0 0.84 0.08 0.34 (0.64-0.98)
logpib Logaritmo de PIB 31 0 3.45 0.67 2.89 (1.96-4.86)
pib Producto Interno Bruto per cápita 31 0 38.88 26.65 121.55 (7.13-128.68)
Table 2: Variables nivel 2

Métodos

\[\small alfdigital_{ij} = \gamma_{10} \text{sexo.cmc}_i + \gamma_{20} \text{iiseb.cmc}_i + \gamma_{30} \text{expcompu.cmc}_i + \gamma_{40} \text{autoeffgen.cmc}_i + \gamma_{50} \text{aprendizaje_escuela.cmc}_i + \gamma_{01} \text{adm_digital}_j + \gamma_{02} \text{logpib}_j + \mu_{0j}\]

Resultados

Figure 1: Correlación entre alfabetización digital y PIB (r = 0.46)

Figure 2: Correlación alfabetización digital y PIB(log) (r = 0.66)

Figure 3: Correlación alfabetización digital y administración digital (r = 0.56)

Modelos

  Modelo nulo Variables nivel 1 Adm. digital Variables nivel 2 Modelo completo
Predictors Estimates Estimates Estimates Estimates Estimates
(Intercept) 489.12 ***
(7.52)
489.12 ***
(7.52)
231.76 **
(71.29)
310.77 ***
(72.37)
310.78 ***
(72.36)
sexo.cmc 15.18 ***
(0.46)
15.18 ***
(0.46)
iiseb.cmc 26.06 ***
(0.24)
26.06 ***
(0.24)
expcompu.cmc 10.14 ***
(0.19)
10.14 ***
(0.19)
autoeffgen.cmc 0.33 ***
(0.03)
0.33 ***
(0.03)
aprendizaje_escuela.cmc 0.06 *
(0.02)
0.06 *
(0.02)
adm_digital 306.91 ***
(84.68)
68.20
(121.71)
68.18
(121.71)
logpib 35.12 *
(13.79)
35.12 *
(13.79)
Random Effects
σ2 6592.96 5654.32 6592.96 6592.96 5654.32
τ00 1752.50 CNTRY 1752.77 CNTRY 1247.12 CNTRY 1048.34 CNTRY 1048.60 CNTRY
ICC 0.21 0.24 0.16 0.14 0.16
N 31 CNTRY 31 CNTRY 31 CNTRY 31 CNTRY 31 CNTRY
Observations 104991 104991 104991 104991 104991
Marginal R2 / Conditional R2 0.000 / 0.210 0.112 / 0.322 0.050 / 0.201 0.073 / 0.201 0.187 / 0.314
* p<0.05   ** p<0.01   *** p<0.001

Pendiente aleatoria

anova(reg_1, reg_random)
Data: icils_c
Models:
reg_1: alf_digital ~ 1 + iiseb.cmc + logpib + (1 | CNTRY)
reg_random: alf_digital ~ 1 + iiseb.cmc + logpib + (1 + iiseb | CNTRY)
           npar     AIC     BIC  logLik deviance  Chisq Df
reg_1         5 1209312 1209360 -604651  1209302          
reg_random    7 1209026 1209093 -604506  1209012 289.84  2
                      Pr(>Chisq)    
reg_1                               
reg_random < 0.00000000000000022 ***
---
Signif. codes:  0 '***' 0.001 '**' 0.01 '*' 0.05 '.' 0.1 ' ' 1

Pendiente aleatoria

Figure 4: Aleatorización de la pendiente índice socioeconómico

Interacción entre niveles

Figure 5: Interacción entre índice socioeconómico y alfabetización digital

Casos influyentes

Figure 6: Distancia de Cook

Significancia

sigtest(cases, test=-1.96)
$Intercept
    Altered.Teststat Altered.Sig Changed.Sig
AUT         4.231736       FALSE       FALSE
AZE         5.156549       FALSE       FALSE
BIH         3.272174       FALSE       FALSE
CHL         4.200612       FALSE       FALSE
CYP         4.190173       FALSE       FALSE
CZE         4.204810       FALSE       FALSE
DEU         4.194473       FALSE       FALSE
DNK         4.005130       FALSE       FALSE
ESP         4.240134       FALSE       FALSE
FIN         4.104059       FALSE       FALSE
FRA         4.225750       FALSE       FALSE
GRC         4.213237       FALSE       FALSE
HRV         4.067122       FALSE       FALSE
HUN         4.068454       FALSE       FALSE
ITA         4.190694       FALSE       FALSE
KAZ         4.090071       FALSE       FALSE
KOR         4.707412       FALSE       FALSE
LUX         4.635771       FALSE       FALSE
LVA         4.098486       FALSE       FALSE
MLT         4.222530       FALSE       FALSE
NLD         4.116181       FALSE       FALSE
NOR         4.218838       FALSE       FALSE
OMN         5.269889       FALSE       FALSE
PRT         4.258271       FALSE       FALSE
ROU         4.212489       FALSE       FALSE
SRB         4.144984       FALSE       FALSE
SVK         4.074435       FALSE       FALSE
SVN         4.214745       FALSE       FALSE
SWE         4.173519       FALSE       FALSE
URY         4.178537       FALSE       FALSE
USA         4.143111       FALSE       FALSE

$sexo.cmc
    Altered.Teststat Altered.Sig Changed.Sig
AUT         32.21384       FALSE       FALSE
AZE         32.58105       FALSE       FALSE
BIH         32.80203       FALSE       FALSE
CHL         32.70053       FALSE       FALSE
CYP         31.94346       FALSE       FALSE
CZE         32.70193       FALSE       FALSE
DEU         32.62394       FALSE       FALSE
DNK         31.71471       FALSE       FALSE
ESP         31.09928       FALSE       FALSE
FIN         32.02916       FALSE       FALSE
FRA         32.48079       FALSE       FALSE
GRC         32.45532       FALSE       FALSE
HRV         31.54017       FALSE       FALSE
HUN         32.52033       FALSE       FALSE
ITA         32.04837       FALSE       FALSE
KAZ         32.85256       FALSE       FALSE
KOR         31.21206       FALSE       FALSE
LUX         32.15443       FALSE       FALSE
LVA         31.93554       FALSE       FALSE
MLT         31.78534       FALSE       FALSE
NLD         32.44537       FALSE       FALSE
NOR         31.76511       FALSE       FALSE
OMN         28.75933       FALSE       FALSE
PRT         32.56574       FALSE       FALSE
ROU         32.52841       FALSE       FALSE
SRB         32.84144       FALSE       FALSE
SVK         32.53179       FALSE       FALSE
SVN         31.56977       FALSE       FALSE
SWE         32.56371       FALSE       FALSE
URY         32.65665       FALSE       FALSE
USA         32.45119       FALSE       FALSE

$iiseb.cmc
    Altered.Teststat Altered.Sig Changed.Sig
AUT         104.9540       FALSE       FALSE
AZE         106.7514       FALSE       FALSE
BIH         106.5456       FALSE       FALSE
CHL         106.3455       FALSE       FALSE
CYP         105.7886       FALSE       FALSE
CZE         102.1889       FALSE       FALSE
DEU         104.2332       FALSE       FALSE
DNK         105.5346       FALSE       FALSE
ESP         102.2034       FALSE       FALSE
FIN         105.4622       FALSE       FALSE
FRA         105.0010       FALSE       FALSE
GRC         105.7203       FALSE       FALSE
HRV         107.0622       FALSE       FALSE
HUN         103.8258       FALSE       FALSE
ITA         105.9331       FALSE       FALSE
KAZ         106.6578       FALSE       FALSE
KOR         106.8652       FALSE       FALSE
LUX         103.2282       FALSE       FALSE
LVA         106.0815       FALSE       FALSE
MLT         106.2724       FALSE       FALSE
NLD         106.3195       FALSE       FALSE
NOR         105.7844       FALSE       FALSE
OMN         106.7248       FALSE       FALSE
PRT         105.2616       FALSE       FALSE
ROU         104.9310       FALSE       FALSE
SRB         105.6749       FALSE       FALSE
SVK         104.6154       FALSE       FALSE
SVN         105.6455       FALSE       FALSE
SWE         105.5386       FALSE       FALSE
URY         105.5316       FALSE       FALSE
USA         105.9473       FALSE       FALSE

$expcompu.cmc
    Altered.Teststat Altered.Sig Changed.Sig
AUT         52.04034       FALSE       FALSE
AZE         51.07102       FALSE       FALSE
BIH         52.33819       FALSE       FALSE
CHL         51.64842       FALSE       FALSE
CYP         51.97414       FALSE       FALSE
CZE         51.06682       FALSE       FALSE
DEU         52.34364       FALSE       FALSE
DNK         52.10236       FALSE       FALSE
ESP         50.46823       FALSE       FALSE
FIN         51.50577       FALSE       FALSE
FRA         52.67793       FALSE       FALSE
GRC         51.61012       FALSE       FALSE
HRV         52.07889       FALSE       FALSE
HUN         52.15815       FALSE       FALSE
ITA         51.51615       FALSE       FALSE
KAZ         50.27422       FALSE       FALSE
KOR         51.72030       FALSE       FALSE
LUX         51.75541       FALSE       FALSE
LVA         52.07288       FALSE       FALSE
MLT         52.10464       FALSE       FALSE
NLD         52.68012       FALSE       FALSE
NOR         52.15685       FALSE       FALSE
OMN         50.93032       FALSE       FALSE
PRT         51.44716       FALSE       FALSE
ROU         51.46438       FALSE       FALSE
SRB         51.82593       FALSE       FALSE
SVK         51.64439       FALSE       FALSE
SVN         52.81885       FALSE       FALSE
SWE         52.06758       FALSE       FALSE
URY         51.54758       FALSE       FALSE
USA         52.05041       FALSE       FALSE

$autoeffgen.cmc
    Altered.Teststat Altered.Sig Changed.Sig
AUT         13.45862       FALSE       FALSE
AZE         12.52682       FALSE       FALSE
BIH         12.59225       FALSE       FALSE
CHL         13.03329       FALSE       FALSE
CYP         12.57824       FALSE       FALSE
CZE         11.59669       FALSE       FALSE
DEU         12.69788       FALSE       FALSE
DNK         12.23553       FALSE       FALSE
ESP         11.71404       FALSE       FALSE
FIN         12.40318       FALSE       FALSE
FRA         12.58198       FALSE       FALSE
GRC         12.51452       FALSE       FALSE
HRV         12.42157       FALSE       FALSE
HUN         11.85908       FALSE       FALSE
ITA         12.70858       FALSE       FALSE
KAZ         12.24225       FALSE       FALSE
KOR         13.03313       FALSE       FALSE
LUX         13.90321       FALSE       FALSE
LVA         12.44424       FALSE       FALSE
MLT         13.19039       FALSE       FALSE
NLD         12.46198       FALSE       FALSE
NOR         10.84918       FALSE       FALSE
OMN         13.27568       FALSE       FALSE
PRT         12.77434       FALSE       FALSE
ROU         12.90495       FALSE       FALSE
SRB         12.50128       FALSE       FALSE
SVK         12.33607       FALSE       FALSE
SVN         13.06794       FALSE       FALSE
SWE         12.78345       FALSE       FALSE
URY         13.30772       FALSE       FALSE
USA         12.89930       FALSE       FALSE

$aprendizaje_escuela.cmc
    Altered.Teststat Altered.Sig Changed.Sig
AUT         2.506765       FALSE       FALSE
AZE         3.743300       FALSE       FALSE
BIH         2.989944       FALSE       FALSE
CHL         2.278258       FALSE       FALSE
CYP         1.634462       FALSE       FALSE
CZE         2.374717       FALSE       FALSE
DEU         2.526117       FALSE       FALSE
DNK         2.519966       FALSE       FALSE
ESP         1.635512       FALSE       FALSE
FIN         2.229478       FALSE       FALSE
FRA         2.237946       FALSE       FALSE
GRC         1.513570       FALSE       FALSE
HRV         1.875199       FALSE       FALSE
HUN         3.087220       FALSE       FALSE
ITA         2.035091       FALSE       FALSE
KAZ         2.112480       FALSE       FALSE
KOR         2.909334       FALSE       FALSE
LUX         1.654721       FALSE       FALSE
LVA         1.662864       FALSE       FALSE
MLT         1.347775       FALSE       FALSE
NLD         2.201094       FALSE       FALSE
NOR         2.509054       FALSE       FALSE
OMN         3.218884       FALSE       FALSE
PRT         2.808802       FALSE       FALSE
ROU         2.600924       FALSE       FALSE
SRB         2.127434       FALSE       FALSE
SVK         2.752817       FALSE       FALSE
SVN         2.839743       FALSE       FALSE
SWE         2.046015       FALSE       FALSE
URY         2.254288       FALSE       FALSE
USA         1.613693       FALSE       FALSE

$logpib
    Altered.Teststat Altered.Sig Changed.Sig
AUT         2.468094       FALSE       FALSE
AZE         1.959429       FALSE       FALSE
BIH         2.514240       FALSE       FALSE
CHL         2.352258       FALSE       FALSE
CYP         2.497100       FALSE       FALSE
CZE         2.479241       FALSE       FALSE
DEU         2.404941       FALSE       FALSE
DNK         2.496394       FALSE       FALSE
ESP         2.530083       FALSE       FALSE
FIN         2.501641       FALSE       FALSE
FRA         2.488542       FALSE       FALSE
GRC         2.498984       FALSE       FALSE
HRV         2.511969       FALSE       FALSE
HUN         2.544053       FALSE       FALSE
ITA         2.474911       FALSE       FALSE
KAZ         1.881494       FALSE       FALSE
KOR         3.019309       FALSE       FALSE
LUX         2.966001       FALSE       FALSE
LVA         2.551844       FALSE       FALSE
MLT         2.483347       FALSE       FALSE
NLD         2.547490       FALSE       FALSE
NOR         2.552531       FALSE       FALSE
OMN         2.945681       FALSE       FALSE
PRT         2.569082       FALSE       FALSE
ROU         2.505260       FALSE       FALSE
SRB         2.495222       FALSE       FALSE
SVK         2.481573       FALSE       FALSE
SVN         2.499870       FALSE       FALSE
SWE         2.512706       FALSE       FALSE
URY         2.386996       FALSE       FALSE
USA         2.708217       FALSE       FALSE

$adm_digital
    Altered.Teststat Altered.Sig Changed.Sig
AUT        0.5480615       FALSE       FALSE
AZE        0.6284200       FALSE       FALSE
BIH        0.9226896       FALSE       FALSE
CHL        0.6075296       FALSE       FALSE
CYP        0.6139487       FALSE       FALSE
CZE        0.7050704       FALSE       FALSE
DEU        0.5803974       FALSE       FALSE
DNK        0.5240801       FALSE       FALSE
ESP        0.4966655       FALSE       FALSE
FIN        0.5081050       FALSE       FALSE
FRA        0.5482758       FALSE       FALSE
GRC        0.5449600       FALSE       FALSE
HRV        0.6714991       FALSE       FALSE
HUN        0.7540804       FALSE       FALSE
ITA        0.5478380       FALSE       FALSE
KAZ        0.9381372       FALSE       FALSE
KOR       -0.1846703       FALSE       FALSE
LUX       -0.3626253       FALSE       FALSE
LVA        0.7250524       FALSE       FALSE
MLT        0.5569500       FALSE       FALSE
NLD        0.5989765       FALSE       FALSE
NOR        0.5088494       FALSE       FALSE
OMN        0.2820325       FALSE       FALSE
PRT        0.5626880       FALSE       FALSE
ROU        0.5082978       FALSE       FALSE
SRB        0.5545089       FALSE       FALSE
SVK        0.6752749       FALSE       FALSE
SVN        0.5498011       FALSE       FALSE
SWE        0.4946607       FALSE       FALSE
URY        0.6237019       FALSE       FALSE
USA        0.5943784       FALSE       FALSE

Pendientes

  • Estimar DF Betas
  • Estimar test de devianza y/o \(r^2\) para todos los modelos según corresponda
  • Probar el nivel de escuela como variable de control
  • Buscar indicadores socioeconómicos relacionados a inversión educacional

Conclusiones

  • La mayoría de las hipótesis se corroboran excepto \(H_4\)
  • Las diferencias en alfabetización digital pueden ser explicadas por diferencias entre países y no solo entre individuos
  • Más allá de la inversión de un país en infraestructura digital, la riqueza del país es lo que determina la alfabetización digital de los jóvenes

Repositorio: https://github.com/multinivel-facso/trabajo1-grupo-1

Referencias

Buckingham, D. (2008). Mas allá de la tecnología: aprendizaje infantil en la era de la cultura digital (1. ed). Manantial.
Cervini, R. (2002). Desigualdades en el logro académico y reproducción cultural en Argentina. Un modelo de tres niveles. Revista Mexicana de Investigación Educativa, 7(16), 445–500.
Chaparro Caso López, A. A., González Barbera, C., & Caso Niebla, J. (2016). Familia y rendimiento académico: configuración de perfiles estudiantiles en secundaria. Revista electrónica de investigación educativa, 18(1), 53–68.
Claro, M. (2010). Impacto de las TIC en los aprendizajes de los estudiantes: estado del arte. CEPAL.
Cuberos de Quintero, M. A., Vivas García, M., Gelvez Almeida, E., & Peñaloza Carrillo, A. (2017). Didáctica y gerencia en el uso educativo de Tecnologías de Información y Comunicación (TIC) en educación básica secundaria. Ediciones Universidad Simón Bolívar.
Eynon, R. (2010). Supporting the Digital Natives: What is the role of schools? Networked Learning.
Fairlie, R. W. (2016). Do Boys and Girls Use Computers Differently, and Does It Contribute to Why Boys do Worse in School Than Girls? The B.E. Journal of Economic Analysis & Policy, 16(1), 59–96. https://doi.org/10.1515/bejeap-2015-0094
Fraillon, J., Schulz, W., Friedman, T., Ainley, J., & Gebhardt, E. (2013). ICILS 2013: Technical report. IEA Secretariat.
Sunkel, G., Trucco, D., & Möller, S. (2011). Aprender y enseñar con las tecnologías de la información y las comunicaciones en América Latina: Potenciales beneficios. CEPAL.
The Centre of Social Justice. (2025). Lost Boys. Centre of Social Justice.
Walton, G. (2016). Digital Literacy (DL): Establishing the Boundaries and Identifying the Partners. New Review of Academic Librarianship, 22(1), 1–4. https://doi.org/10.1080/13614533.2015.1137466